Accentplafond

4 minutes to read
Column
Jos Swanenberg
03/02/2017

 

Buiten je eigen omgeving kun je op je uitspraak worden aangesproken en je accent als een last ervaren. Dat is onterecht en mag beschouwd worden als een vorm van discriminatie.  Een accent is evenwel niet iets om je voor te schamen, het vertelt waar je vandaan komt en daar mag je trots op zijn.

 

Accentschaamte?

Schamen jongeren zich voor hun accent? Ik schrok even toen ik dat las in de Metro en bleek dat het over jongeren uit Oss en ’s-Hertogenbosch ging. Brabantse jongeren schamen zich zó voor hun accent, dat ze niet solliciteren op banen in de Randstad. Toen ik het artikel las, bleek deze krantenkop een artikel in te leiden dat bestaat uit de ervaringen van twee, welgeteld twee, dames van 25 en 29 jaar. Op de bijbehorende foto poseren ze voor de gouden draak op het Stationsplein in ‘s-Hertogenbosch. 

De eerste, een Bossche psychologe, vertelt dat ze bewust gesolliciteerd heeft in Brabant omdat daar iedereen gewend is aan haar accent. Dat accent belemmert haar, iedereen maakt er opmerkingen over, en ze zou willen dat ze het uit zou kunnen zetten. Ze vindt haar accent plat en onprofessioneel. Een van haar vriendinnen ging niet naar een sollicitatiegesprek toen ze hoorde dat er alleen maar kandidaten uit het westen op afkwamen.

De andere, uit Oss, vertelt dat haar uitspraak haar onzeker maakt omdat de tongval lomp en boers is. Bekende Brabanders proberen zo snel mogelijk van hun zachte g af te komen met logopedielessen, zegt ze, “terwijl Ilse de Lange uit Twente op de Nederlandse televisie juist heel trots is op haar accent”. Voice-coach Kristel van Eijk maakt deze boodschap tot slot iets minder wrang: een accent is bij radio en tv niet heel gebruikelijk, maar het zegt niets over je competenties en vaardigheden. Je moet er juist op trots zijn.

De titel van het artikel had blijkbaar niet ‘Jongeren schamen zich voor accent’ moeten zijn, maar ‘Twee jongeren schamen zich voor accent’. De redactie van Metro heeft haar nieuws gebaseerd op de mening van twee jonge vrouwen met, zo lijkt het, weinig durf en doorzettingsvermogen; dat zijn de bronnen. De eerste zin van het bericht vertelt dat eigenlijk ook al: “Het is een stelling waar veel Brabantse jongeren met ja op lijken te antwoorden”. Zoals Hillary de verkiezingen leek te gaan winnen, zeg maar. 

In een apart kadertekstje lezen we nog een reactie van een Bossche logopedist “die om privacyredenen niet met haar naam in de krant wil”. Zou het gevaarlijk zijn om iets van het Bossche accent te vinden? Ze heeft niet veel meer te zeggen dan dat mensen logopedielessen achterwege laten omdat ze die zelf moeten betalen. De zorgverzekeraar vergoedt logopedie niet omdat een accent niet als gezondheidsklacht of stoornis gezien wordt. Wat jammer, voor haar.

Naar analogie van het glazen plafond voor vrouwen is op die manier een accentplafond ontstaan

In een blog reageert stemcoach Maria Punch in eerste instantie beamend. “Onlangs sprak ik een logopediste uit Amsterdam. Ze ziet in haar praktijk geregeld mensen met Brabantse roots die hun accent willen afzwakken. Op hun werk worden ze aangekeken op hun ‘zachte g’ en soms zelfs uitgelachen.” Maar zij nuanceert dat door zich af te vragen of ze zelf met haar Gooise ‘r’ niet ook zou worden weggehoond in Drenthe. We mogen immers niet vergeten dat een Randstedelijk accent ook een regionaal accent is. Iemand aanspreken op zijn of haar accent is een ongemakkelijke boodschap, schrijft Punch, omdat het wezenlijk onderdeel van onze identiteit en afkomst is.

 

Trots op accent

Is er wel degelijk onderzoek naar de schaamte voor het Brabants accent gedaan? Bij mijn weten niet, maar er is wel onderzocht in hoeverre men trots is op het spreken met een Brabants accent. In een telefonisch onderzoek met 1605 deelnemers die in Noord-Brabant wonen, zei ruim 70% met een Brabants accent te spreken (Swanenberg 2006, p. 22). Daarvan is ruim 80% trots op zijn Brabantse accent. Dat wil zeggen dat minder dan 20% niet trots is op zijn Brabants accent. Hoeveel mensen van die 20% zich schamen voor hun accent weten we niet, maar het zijn er dus relatief weinig.

In de specifieke context van dit verhaal, doet het er natuurlijk toe dat het gaat om solliciteren in de Randstad. Juist in zo’n context kun je afgerekend worden op een accent uit de landrand, of dat nou Brabants, Twents of Drents is. Naar analogie van het glazen plafond voor vrouwen is op die manier een accentplafond ontstaan (Jaspers 2012, p. 385), een ongelijke behandeling op basis van uitspraak. Dan hebben we het niet over verstaanbaarheid, maar over waardeoordelen die aan de herkomst van het accent worden toegekend. De verklaring is met andere woorden te vinden in negatieve beeldvorming, dus in stereotypen en vooroordelen. Heb je een accent uit de landrand, dan loop je achter, ben je niet op de hoogte van de laatste mode en trends, ben je lomp, boers en ga zo maar door.

Maria Punch roept op tot meer tolerantie: “Als we zo druk in de weer zijn met genderneutrale wc’s, diversiteit en vrouwen aan de top maar niet overweg kunnen met het geluid van een andere provincie, klopt er iets niet. Ik neem me voor om met meer aandacht te luisteren, voorbij iemands accent. En ik wil alle jonge Brabanders oproepen om de Randstedelijke arrogantie omver te blazen.” Waarvan akte!

 

Referenties

Jaspers, Jürgen (2012) Het algemeen Nederlands: uw sociale zekerheid? In K. Absilis, J. Jaspers, S. van Hoof (eds.) De Manke Usurpator. Over Verkavelingsvlaams. Gent: Academia Press, 371- 395.

Punch, Maria “Het Randstad privilege”, (1 nov. 2016).

Rijsdijk, Daniëlle “Brabantse jongeren schamen zich voor accent” (31 okt. 2016).

Swanenberg, Jos (2006) Trots op je taal! Gruts, grootsig, freed op oew dialect! ’s-Hertogenbosch: Stichting het Brabants.