We zijn, aan de universiteit, de laatste klussen van het seizoen aan het afwerken. De tentamens lopen, er moeten scripties en papers gelezen worden, en de academici leggen koortsachtig de laatste hand aan hun lezingen voor het zomercircuit van wetenschappelijke congressen. En daarna komt de vakantie. Heb je nog geen bestemming gekozen? Denk dan eens aan Griekenland.

Ga deze zomer op vakantie naar Griekenland, en maak er meteen een studiereis van.

Griekenland, je weet wel, dat land waarmee de Eurozone al jaren kopzorgen heeft omdat de Grieken veel meer hebben uitgegeven dan wat ze in kas hadden, en wel zo veel dat de hele Eurozone erdoor aan het wankelen ging. Die dreigende crisis werd bezworen door de vereende krachten van wat men nu de Trojka noemt: de Europese Commissie (EC), de Europese Centrale Bank (ECB) en het Internationaal Monetair Fonds (IMF). En hij werd bezworen door middel van een reeks bikkelharde hervormingsprogramma's waarbij de overheidsuitgaven van Griekenland drastisch werden beperkt.

Het bezweren van die crisis is echter een werk van lange adem. De crisis begon officieel in 2010, en vanaf dat moment stond Griekenland permanent onder een soort curatele van de Trojka. In 2009 werd de PASOK partij van Papandreou de grote overwinnaar van de Griekse verkiezingen met zo'n 44% van de stemmen. Kort na die verkiezingen bleek het Griekse overheidstekort astronomisch, en in 2010 vroeg Papandreou 'steun' aan de EU. Wat volgde was een zeven jaar durende dodenrit van noodleningen gekoppeld aan draconische maatregelen die de structuur van de samenleving voor zeer lange tijd hebben beschadigd.

Wie daarover een bijzonder goed gedocumenteerd overzicht wil zal z'n gading vinden in het uitstekende boek van Bruno Tersago, "Groeten uit Griekenland" (2015). Het boek is geen vrolijke lectuur, maar toch een absolute aanrader voor al wie deze zomer richting Griekenland trekt. Het schetst een land waarin lonen, uitkeringen en alle mogelijke publieke voorzieningen teruggebracht zijn tot niveau's die men in de EU niet meer voor mogelijk hield. En waarbij het door de Trojka verstrekte geld in hoofdzaak naar banken terugvloeide: "van het geleende geld gebruikt Griekenland slechts iets meer dan 10 procent voor lonen, pensioenen en werkloosheidsvergoedingen. Van de 240 miljard euro die aan Griekenland zijn geleend, heeft het land dus iets meer dan 2,4 miljard euro gebruikt om het land draaiende te houden", schrijft Tersago. De rest van dat geleende geld belandt in financiële structuren: interesten van leningen, terugkoop van staatsschuld, herkapitalisering van banken en zo meer. De Griekse economie is ineengeklapt en blijft krimpen.

Zeven jaar na het begin van het 'herstelprogramma' is Griekenland gereduceerd tot een skelet van wat het eerder was.

Het land werd ook politiek beschadigd. De Trojka nam eenvoudigweg de Griekse staat over en dicteerde wetten aan de verkozen regering, die ze dan maar doorheen het verkozen parlement moesten jagen - willens nillens, zonder marge. Dat heeft geleid tot de ineenstorting van de legitimiteit van het hele democratische systeem en haar bemanning. Om maar één voorbeeld te geven: de PASOK - een partij die sinds het einde van het Kolonelsregime in 1974 één van de hoekstenen van de Griekse staat was en in 2009 nog 44% van de stemmen won - behaalde nog een schamele 6% in 2015. En velen zullen zich nog herinneren hoe het "nee" van het Griekse referendum van 2015 door de Trojka zonder veel omhaal tot een "ja" werd omgekeerd, wat ook het einde betekende van de democratische legitimiteit van Syriza. Zeven jaar na het begin van het 'herstelprogramma' is Griekenland gereduceerd tot een skelet van wat het eerder was, en niet alleen economisch en sociaal, maar ook politiek.

Deze dimensie van de Griekse crisis haalde zelden de koppen van de Europese pers. Maar dat betekent niet dat ze geen effecten had. Ze heeft bij zeer velen binnen de EU de duidelijke indruk gegeven dat de Unie niet langer een ruimte is van democratie en welvaart, en dat het systeem van politiek en sociaaleconomisch bestuur van de EU zeer ver staat van de Europese doorsnee burgers en hun belangen. Het Griekse drama is snel een Europees drama geworden en samen met de vluchtelingencrisis en de terreurcrisis zorgde het voor een fundamentele wijziging in het imago van de EU bij haar burgers. En wat de Euro betreft: die bestaat vijftien jaar en zit al zowat de helft van die tijd in diepe crisis.

ScreenHunter_85 Jun. 20 07.17.jpg

© Jan Blommaert 2013

In de analyses van de grote politieke turbulenties die de Unie in de afgelopen jaren hebben gekenmerkt wijst men graag op thema's zoals immigratie en identiteit, en dan vooral in hun lokale vormen. Het zijn de Franse populisten die deze thema's tot verkiezingsthema's maken; idem bij de Britten, de Nederlanders, de Duitsers en noem maar op. Brexit, zo hoorde men, was een opstoot van naïef Brits parochialisme. Dat er in die drang naar fundamentele veranderingen ook gekeken wordt over de grenzen heen, en dat de EU daarbij heel vaak het doel is van forse kritiek, is een onprettige waarheid die men liefst onderbelicht laat. Er is naast het Euroscepticisme van Farage en Wilders nu ook een brede Eurokritische beweging ontstaan, een beweging die niet staat voor een afbouw van de Unie maar voor de heruitvinding ervan op basis van de grote waarden die de EU constant beweert te dienen.

In Griekenland kan je niet om die Eurokritiek heen kijken, want de tekens ervan zie je letterlijk overal - tekens zowel van oorzaken en redenen als van effecten. Ga daarom deze zomer op vakantie naar Griekenland, en maak er meteen een studiereis van.