Trump is slechts een Amerikaanse veruitwendiging van de tijdsgeest in het begin van de 21ste eeuw. Het liberaal-democratisch Utopia dat in de jaren negentig triomfantelijk werd aangekondigd ligt in duigen. Na decennia neoliberale globalisering staat de geschiedenis op een kruispunt. Enerzijds zien we de opgang van een globaal 'Nieuw Rechts'. Anderzijds zien we de opbouw van een transnationale linkse grassroots tegenmacht. De zaden van de toekomst zijn geplant.

De Europese dimensie van het Trumpisme

Het is op de puinhopen van de neoliberale globalisering dat het ‘Nieuw’- Rechtse discours opmars maakt. Stijgende ongelijkheid en armoede, dalende lonen, werkonzekerheid en de-lokalisering van bedrijven creëren een instabiele wereld. Dit is de voedingsbodem waarop alle extreemrechtse media, bewegingen en politici in Europa en de VS inspelen.

Nieuw Rechts kapitaliseert al twee decennia op de (autochtone) verliezers van de neoliberale globalisering met een discours dat (1) de ‘kosmopolitische’ en politiek correcte elite aanvalt en (2) globalisering en multiculturalisme naar voren schuift als de oorzaak van de degeneratie van de natie. Het politieke en economische establishment wordt verantwoordelijk gehouden voor de teloorgang van de welvaart. Enkel als het volk een solidaire eenheid vormt - idealiter onder God’s bescherming zoals Trump het in zijn inaugurale rede verwoordde - kunnen de natie en haar beschaving excelleren.  

Net zoals in het begin van de 20ste eeuw bezorgen liberale intellectuelen en politici de antiverlichtingsideeën respectabiliteit.

Iedereen die de laatste decennia de wereldpolitiek en de Europese politiek in het bijzonder heeft gevolgd, is ongemakkelijk vertrouwd met het discours van Trump en Alt-Right media zoals Breitbart en Info Wars. Ze tappen allen uit hetzelfde vaatje: extreem-nationalisme,  etnisch pluralisme en vreemdelingenhaat worden gekoppeld aan vox populisme, autoritair leiderschap en de strijd tegen de democratische ideologie en links in het bijzonder. De Trumpiaanse aanval op 'het establishment' is in wezen een aanval op de democratie. De druk op rechters, het viseren van moslims, Mexicanen en zwarten, het muilkorven van intellectuelen en het etnisch nationalisme zijn tekenen aan de wand. De opstand van een nieuw soort Amerikaans fascisme is een reële optie.  

Met Trump heeft 'Nieuw Rechts' het centrum van de wereldmacht in handen. En je mag er gif op innemen dat Trump en zijn kompaan Steve Bannon hun Europese bondgenoten de wind in de zeilen zullen bezorgen. Bannon heeft een globale beweging op het oog die een heel nieuwe Wereldorde schept. Le Pen en Le Front National, Wilders en zijn PVV, Farage en de BNP, De Winter en het Vlaams Belang en succesvolle extreemrechtse grassroots bewegingen zoals Pegida en Generation identitaire voelen zich terecht gesterkt door Trump’s overwinning. Nieuw Rechts heeft een uiterst machtige bondgenoot in het Witte Huis. 

Globaal Nieuw Rechts en de antiverlichting

Zeev Sternhell (2010) wees erop dat de opgang van het fascisme in de 20ste eeuw niet kan worden begrepen zonder de eeuwenoude ideologische antiverlichtingsstrijd tegen de (radicale) verlichting, het humanisme, de Universele rechten van de mens en uiteindelijk ook de democratie in ogenschouw te nemen. In naam van het volk, van de natie werd de democratische ideologie aangevallen. Dat is vandaag niet anders.

Een discours zoals Rutte en Rutten het produceren – ‘Doe normaal of ga weg’ – is niet meer dan een goedkoop doorslagje van het racistische Vlaams Blok-discours ‘Aanpassen of opkrassen’ uit de jaren negentig. De natie primeert op mensenrechten en humanisme. Net zoals in het begin van de 20ste eeuw zitten extreem-nationalisme en de anti-vreemdelingenretoriek al lang niet meer in de extreemrechtse marge. Ze worden ook uitgedragen door liberale intellectuelen en politici. Net zoals toen bezorgen zij de antiverlichtingsideeën respectabiliteit. 

We zien de kiemen van een ongezien brede transnationale grassroots beweging, die ook in het traditionele centrumland van het Westen - de VS – enorm aan kracht wint.

In naam van ‘realisme’ worden antiverlichtingsideeën in Europa uitgedragen en geïnstitutionaliseerd door conservatieve, liberale en zelfs sociaaldemocratische politici. Tusk's zogenaamd uiterst kritische brief over Trump’s Amerika wordt niet alleen snel afgezwakt ‘om de trans-Atlantische relaties niet gedrang te brengen’, ze roept zelf op tot een Trumpiaans Europees beleid. Een krachtig Europa is volgens Tusk maar mogelijk als er wordt ingezet op een definitieve versterking van de buitengrenzen en een uitbreiding van de militaire uitgaven.

Koppel dit aan de hegemonie van het neoliberalisme bij onze Europese elite, en we begrijpen waarom ‘goede handelsrelaties’ hoger op de agenda staan, dan verzet tegen Nieuw Rechts. Het is niet verwonderlijk een conservatief zoals May (UK) moeilijk kritiek over de lippen kreeg en Rutte in Nederland opriep om te stoppen met ‘Trump bashen'. Of dat een anti-verlichtingspoliticus als Theo Francken (N-VA) trouw de partijlijn volgend in België opriep om niet hysterisch te doen over Trumps ‘Muslim-ban’.

De mainstream en transnationaal verzet

Naast Trump ziet iedereen er uit als democraat, antiracist, gematigd en welbespraakt. Trump lijkt zo een uniek geval, de verpersoonlijking van het kwaad. De realiteit is veel complexer en veel minder rooskleurig. Trump brengt slechts een onbehouwen en radicale versie van een ideologie die in Europa al lang de mainstream is binnen geslopen. 

Trump en zijn kompanen oogsten nu wereldwijd verzet, de noodzakelijke ‘eenheid van het volk’ is ver weg. Rechters werken tegen. De vrouwenbewegingen, milieubewegingen, Black Lives Matters, vakbonden en sociale bewegingen wereldwijd vinden hernieuwde kracht. We zien de kiemen van een ongezien brede transnationale grassroots beweging, die ook in het traditionele centrumland van het Westen - de VS – enorm aan kracht wint. 

De inzet is enorm. Het gaat niet alleen om Trump. Elk slagkrachtig links en democratisch verzet mag zich niet beperken tot de Trumpiaanse uitwassen, het is onvermijdelijk een strijd over de socio-economische en politieke structuur van de gehele wereld. Het gaat over het vormgeven aan de wereld van morgen, een wereld waar gelijkheid, humanisme en democratie geen loze woorden zijn. Een wereld waar elke mens gelijke rechten heeft. Aan ons om kleur te bekennen.

Referenties

Sternhell, Z. (201O) The Anti-Enlightenment Tradition. New Haven & London: Yale University Press.