Verontwaardiging en verbijstering in medialand: zal het personage Apu The Simpsons moeten verlaten (Rovers, 2018)? Het clichébeeld van het Indiaas-Amerikaanse personage ligt immers onder vuur sinds Hari Kondabolu de documentaire The Problem with Apu maakte (TruTV, z.d., z.p.). Ronald Rovers, filmrecensent bij Trouw, wijst er terecht op dat The Simpsons een satirisch programma is, elk personage bulkt van de stereotypes, dus Apu moet blijven! - aldus Rovers. Natuurlijk wijzen we Apu niet uit, met Apu hebben we geen probleem, maar we moeten toegeven: met het aantal migranten eigenlijk wel.

Witwassen en boekverbranding

Mijn boekenrek is een belangrijk bewijs: tussen de tientallen boeken staan er enkel covers waarop mensen met een getinte huidskleur niet welkom zijn. ‘Witwassen’ noemt Philip Nel (2017, p. 136) dat fenomeen in de literatuur: personages met een donkere huidskleur helemaal niet afbeelden of zo in beeld brengen dat hun afkomst minder duidelijk wordt. Eigen volk eerst, weet u wel? In de verhaallijnen van mijn boekencollectie zit slechts hier en daar een personage met een niet-Westerse achtergrond, dat meestal óók nog stijf staat van de clichés. Beschamend, dat boekenrek vol stereotypes. Dramatisch, omdat het niet de enige boekencollectie is die enkel een wit verhaal vertelt. Wanneer ik de boekenkasten van vrienden inspecteer, kom ik telkens hetzelfde plaatje tegen. De openbare bibliotheek, zegt u? Hetzelfde verhaal. Steeds maar weer dezelfde verhalen van witte auteurs vol westerse of verwesterde personages die worstelen met First World Problems.

De grote middelen dan maar? Alle foute covers, Apu’s en andere stereotiepe personages de brandstapel op? Aan Fahrenheit 451[1]? Maar “waar men boeken verbrandt, verbrandt men uiteindelijk ook mensen,” leerde Heinrich Heine (1820, regel 243-244) ons. Nee, een boekverbranding is nooit een goede oplossing. Zullen we dan samen met Apu ook boekenwurm Lisa Simpson uit de reeks schrijven? Op de brandstapel met haar! Of minstens een uitwijzing uit medialand. Waarom? Zij heeft toch bergen boeken gelezen? Inderdaad: wel 132 (Fisher, 2015, z.p.). Niet mis, er zijn er weinig in de wereld van de fictie die haar dat nadoen. Maar wie in haar volle boekenkast gaat snuisteren, vindt slechts drie verhalen over personages uit een niet-westerse cultuur: twee covers met een getint gezicht en zeven boeken geschreven door niet-witte auteurs.

Racisme en jeugdliteratuur

Gelukkig las Lisa Simpson ook Half of a Yellow Sun van Chimamanda Ngozi Adichie[2]. Die auteur leert ons in een van de mooiste TED-talks over boeken dat het echte probleem is dat er maar één verhaal verteld wordt (Adichie, 2009). Racisme zit daardoor structureel in onze cultuur ingebakken (Nel, 2017, p. 1) en één van de plaatsen waar racisme zich verstopt is de jeugdliteratuur. Een Engels onderzoek naar diversiteit in kinderboeken legt bloot dat er maar één procent van de kinderboeken die in 2017 in Engeland zijn uitgegeven een gekleurde hoofpersoon bevatten (Stichting lezen, z.d.). De kinderen van Apu lezen dus nauwelijks boeken die hen noemen. Zo leren ze van jongs af aan dat ze niet meetellen. Niet in de boekenwereld, maar ook niet in de wereld waarover die boeken gaan.

Deze raszuivering in de literatuur beschadigt niet alleen kinderen met een gekleurde huid, het wereldbeeld van elke lezer wordt erdoor vervormd (Nel, 2017, p. 1). Niet alleen de covers van boeken, maar de westerse literaire canon is dus witgewassen. Nochtans is de oplossing niet ver te zoeken, want wie het begrip canon uit de muziek kent, weet dat die canon meerstemmig is. En die meerstemmigheid hebben we nodig in de literatuur, want “boeken kunnen je helpen over je eigen drempels heen te stappen”, aldus Abdelkader Benali (Stichting lezen, z.d.). Hoog tijd voor echte globalisering, met meer tonen dan enkel die van westerse culturen.

We moeten dus niet pleiten voor boekverbranding, maar volop gaan voor een aardverschuiving in de literaire wereld zodat de boekenberg snel groeit en er oneindig veel variatie komt. We kunnen de boekenwereld simpel door elkaar schudden door auteurs die niet wit zijn een groter platform te geven (Nel, 2017, p. 121). Zodat er in de boekenberg meer en meer edelstenen kunnen gedolven worden. Zodat ook de literaire canon een gezond kleurtje krijgt. Dan zullen de bedenkers van The Simpsons hun personage Lisa vast wel vaker boeken als The Hate U Give[3] van Angie Thomas in de handen duwen.

Noten

[1] Fahrenheit 451 is een boek van Bradbury, R. uit 1953, de Nederlandse vertaling werd uitgegeven bij Amsterdam: Lebowski.

[2] Half of a yellow sun (2007) van Chimamanda Ngozi Adichie werd vertaald als Een halve gele zon (2017) bij Amsterdam: De Bezige Bij.

[3] The hate U Give[3] (2017) van Angie Thomas werd vertaald en uitgegeven onder dezelfde titel bij Amsterdam: Moon

Referenties

Adichie, C. N. (2009). Het gevaar van een enkel verhaal. TEDGlobal. Geraadpleegd op 29 november 2018.

Fisher, R. (2015). Are You As Well Read As Lisa Simpson? How does your reading list match up to the precocious 8-year-old's? Geraadpleegd op 13 november 2018.

Heine, H. (1820). Almansor. Eine Tragödie. Berlin/Leipzig/Wien/Stuttgart: Deutsches Verlagshaus Bong & Co, regel 243-244. Geraadpleegd op 30 november 2018.

Nel, P. (2017). Was the Cat in the Hat Black? The Hidden Racism of Children’s Literature, and Why We Need Diverse Books. New York: Oxford University Press

Rovers, R. (2018). Waarom hebben mensen toch een probleem met Apu? In De Morgen, 07 november 2018. Geraadpleegd op 14 november.

TruTV (z.d.). The Problem with Apu – Official Trailer. TruTV. Geraadpleegd op 29 november 2018 op.

Stichting lezen (z.d.). Over andere werelden gesproken. Geraadpleegd op 17 november 2018.