"Er ligt een kant en klaar recept voor open access", stelt Onderzoek Nederland, vandaag - 23 November 2018, hieraan toevoegend: “Twintig jaar is er gepraat in allerlei clubs. Het is tijd om met de vuist op tafel te slaan. Het oude abonnementsmodel is aantoonbaar onbetaalbaar geworden. Wetenschappers moeten het heft weer in eigen hand nemen. Wij hebben laten zien dat het kan. Ons recept om te flippen naar een fair open acces journal ligt voor iedereen klaar. Het hoeft niet veel inspanning te kosten. Doe het gewoon en stop met zeuren.”

Er zijn veel redenen waarom open access publicatie niet allen goed is maar zelfs noodzakelijk is. In veel landen zijn voor universiteiten de journals achter pay-walls onbereikbaar. Collega's in Zimbabwe, Kenya of Ethiopië, slagen er niet een goed overzicht te krijgen van de wetenschappelijke literatuur. Dit ondermijnt de kwaliteit van de wetenschap zelf. Wetenschap is immers zeer gediend bij de kritische blik en reflectie van alle wetenschappers en de promotie van goed bereik van wetenschappelijke artikelen dient de wetenschappelijke kwaliteit. Open access is dus van groot belang voor de mondiale deling en uitwisseling van kennis. 

Het maatschappelijke belang wordt ook gediend met 'open access'. Onderzoek vervult een maatschappelijke opdracht en maatschappelijke partijen hebben dus baat bij een open toegang tot publicaties, maar hebben meestal geen goede toegang tot wetenschappelijke publicaties die voor hun van belang zouden kunnen zijn. De maatschappelijke toegang is niet alleen goed vanuit een wetenschappelijk standpunt. Het dwingt ons steeds de vraag te stellen, hoe blijven we maatschappelijk relevant? Daarnaast is het eigenlijk ook een opdracht om via de maatschappelijke terugkoppeling van bevindingen, het toekomstige draagvlak voor wetenschap overeind te houden. De sector wordt immers grotendeels gefinancierd vanuit publieke middelen. Het is dus ook daarom van belang voor de wetenschap om, via open access, bevindingen terug te rapporteren aan de samenleving. 

Open access heeft betrekking op drie aspecten. Allereerst de toegankelijkheid van de resultaten. Dit gebeurt grotendeels in wetenschappelijke tijdschriften. Door open toegang wordt het gesprek tussen wetenschap en samenleving bevordert en dit zal bijdragen aan de grotere relevantie van de wetenschappelijke bijdragen voor de oplossing van maatschappelijke problemen. 

Ten tweede betreft het de openheid van onderliggende data. Dit heeft meer om het lijf. Open data, ja, maar wel zo dat ze niet strijdig zijn met de wet op de persoonsbescherming. Toestemming van het onderwerp van de data blijft noodzakelijk. Open data vereist daarom een nieuwe manier van data-management. Via meta-data worden data vindbaar en leesbaar voor machines, en kunnen zo worden hergebruikt. Dit is belangrijk voor het wetenschappelijke bedrijf waarin het hergebruik van data veel nieuwe inzichten kan helpen verzorgen. Vanaf 2020 wordt FAIR data-management verplicht voor al het Europese onderzoek. Dit zal open access publicaties bevorderen. En dit is een goed ding. 

En dan ten derde, waaraan moet een open access journal voldoen? Ook dit is al goed uitgewerkt. De basis principes werden in 2017 opgesteld als regels voor open access publicaties onder de naam 'Fair Open Principles'. De regels zijn als volgt: het tijdschrift heeft een transparante eigendomsstructuur en wordt gecontroleerd door een wetenschappelijke gemeenschap waaraan het verantwoording aflegt. Auteurs van artikelen behouden copyrights-rechten. Alle artikelen die worden gepubliceerd zijn open access en er is een expliciete licensing van vrije toegang. Het aanbrengen van artikelen is niet afhankelijk van betalingen door de auteur of zijn instituut. Alle eventuele vergoedingen zijn laag en transparant en proportioneel met het werk dat verricht is. 

En ons eigen Diggit? Voldoet dat aan FAIR Open Access Principles? Jazeker... haar tijd vooruit, iets om een klein beetje trots op te zijn!