Straatrumoer is in de jeugdliteratuur een ongewoon verschijnsel en als het al eens rommelt, dan haalt dat lawaai zelden de landelijke pers. Dat is anders met het nieuws dat 25 september naar buiten kwam. Nrc.nl kopte in grote letters ‘Kinderboekenauteurs stappen massaal op bij uitgeverij Querido Kind’. Een dag later besteedden ook Trouw, de Volkskrant en Het Parool ruim aandacht aan het vertrek en Adriaan van Dis besprak de kwestie ’s avonds in De wereld draait door. In Vlaanderen pikte de openbare omroep het nieuws op (in De wereld vandaag op Radio 1 en op de website van de nieuwsdienst).

De auteurs die 25 september opstapten zijn dertig kopstukken uit de Nederlandstalige jeugdliteratuur, onder wie Guus Kuijer, in 2012 winnaar van de prestigieuze internationale Astrid Lindgren Memorial Award, Toon Tellegen, Bart Moeyaert, Edward van de Vendel, Joke van Leeuwen en Anna Woltz en de erven Annie M.G. Schmidt en Fiep Westendorp. Donderdag 28 september werd bekend dat nog eens ruim dertig auteurs en illustratoren zich bij de eerste lichting voegen. De zestig schrijvers en tekenaars volgen zes redacteuren die ontslag hebben genomen uit onvrede over de commerciële koers die de WPG-groep waar Querido Kind deel van uitmaakt, wil gaan varen. Een van de directe consequenties is dat Querido Kind per 1 oktober moet verhuizen naar het pand van de WPG-groep aan de Wibautstraat in Amsterdam. Dat betekent een fysieke scheiding van het Queridofonds voor volwassenen dat aan de Singel gehuisvest blijft. Beide fondsen horen historisch gezien bij elkaar. Hoewel niet met zoveel woorden gezegd, lijkt alles erop te wijzen dat die koers betekent dat het profiel van Querido Kind zal veranderen en dat zou, vinden wij, voor de veelzijdigheid van het jeugdboekenaanbod een zeer slechte ontwikkeling zijn. Om te laten zien waarom dat volgens ons zo is, duiken we even in de geschiedenis.

‘Querido ziet kinderen voor vol aan’

Querido Kind heeft een belangrijke rol gespeeld in de literaire ontwikkeling die de Nederlandse jeugdliteratuur sinds het eind van de jaren tachtig heeft doorgemaakt. Auteurs uit de stal van Querido zoals de eerder genoemde Moeyaert, Van de Vendel, Van Leeuwen en Tellegen kregen en krijgen veel waardering voor hun experimenten met literaire technieken, hun originele taalgebruik en de psychologische diepgang van hun personages (Ghesquière e.a. 2014, p. 50). 

Querido Kind heeft altijd garant willen staan voor kwaliteit. Uitgever van het eerste uur Tine van Buul en haar opvolger Jacques Dohmen pleitten ervoor kinderboeken dezelfde aandacht te geven als de boeken die de uitgeverij voor volwassenen uitgeeft. Dohmen, die in 2009 met pensioen ging, licht dat als volgt toe: ‘De liefde voor de tekst is belangrijker dan het onderwerp van een boek. We denken niet in markten en projecten. Wij zijn geïnteresseerd in literatuur voor kinderen als genre binnen de literatuur. Met lectuur, die er natuurlijk ook moet zijn, houden we ons niet bezig' (Dohmen in Linders 2000, p. 171). Querido wil aandacht vragen voor kinderboeken met bijzondere taal. 

Een literair veld is gebaat bij diversiteit: van ‘triviaal-lectuur’ tot ‘nauwelijks te begrijpen experiment’, en alles daar tussenin. Net daar wringt in dit geval de schoen. 

De zorg die Dohmen had voor de kinderboeken, had hij ook voor de auteurs: ‘We hanteren het principe dat we auteurs uitgeven en geen boeken’. De uitgeverij volgt auteurs in hun artistieke ontwikkeling en heeft als uitgangspunt dat zij ‘een markt zoekt voor haar auteurs in plaats van auteurs voor de markt’ (p.177). Ook na het afscheid van Jacques Dohmen is de naam van uitgeverij Querido Kind verbonden met het kwaliteitsvolle jeugdboek. 

Met hun vertrek lijken de redacteuren en auteurs te willen aangeven dat de identiteit van Querido Kind als literaire kinderboekenuitgeverij in gevaar is. Uitspraken van de vertrekkende auteurs doen vermoeden dat WPG de koers van Querido Kind zodanig wil wijzigen dat de markt het aanbod bepaalt en dat kwantiteit in plaats van kwaliteit hoogtij viert. Wat betekent dit voor het Nederlandse kinderboek en de lezers? 

‘Het geminachte kind’

Commercie als enige strategie in het uitgeven van kinderboeken zou een vervlakking betekenen, die getuigt van een gebrek aan respect voor de jonge lezers. Die aanpak kan op het eerste zicht heel kindvriendelijk lijken – geef het publiek meer van wat het het liefst leest. Het probleem met een eenzijdige, op rendement gerichte koers is echter dat ze de bandbreedte van de kinderliteratuur versmalt. Een literair veld is gebaat bij diversiteit: van ‘triviaal-lectuur’ tot ‘nauwelijks te begrijpen experiment’, om het met Guus Kuijer (1980, p. 125) te stellen, en alles daar tussenin. Dat geldt voor de kinder- en jeugdliteratuur net zo goed als voor enig ander domein. Net daar wringt in dit geval de schoen. 

Kuijer wees er in 1980 op dat teksten voor kinderen die neigen naar de literaire pool van het spectrum zeldzaam waren. Het veld werd volgens hem gedomineerd door informatieve en triviale boeken. In tegenstelling tot volwassenen hadden kinderen amper uitgesproken literaire titels ter beschikking. Uit het gebrek aan sterke literaire boeken sprak een minachting voor de jonge lezers, aldus Kuijer. Op dezelfde manier zien wij de ontwikkeling die zich nu lijkt af te tekenen met lede ogen aan, omdat ze de leeservaringen van het jonge publiek armer zou kunnen maken. Wanneer het aanbod minder gevarieerd wordt, hebben kinderen en jongeren minder te kiezen. 

De onlangs overleden jeugdboekenschrijfster Miep Diekmann zei ooit zeer terecht dat alleen een zo breed mogelijk aanbod aan boeken jonge lezers ‘leeskritisch’ kan maken. Door zoveel mogelijk verschillende boeken te lezen, ontwikkelen ze hun literaire smaak. Een jeugdliterair veld dat in een commerciële wurggreep gehouden wordt, ontzegt hen echter die mogelijkheid, en dat zou heel erg jammer zijn.

Referenties

Ghesquière, Rita, Vanessa Joosen & Helma van Lierop-Debrauwer. 'Inleiding: Geschiedenis van de jeugdliteratuur in vogelvlucht.' In: Ghesquière, Rita, Vanessa Joosen & Helma van Lierop-Debrauwer (red.), Een land van waan en wijs. Geschiedenis van de Nederlandse jeugdliteratuur. Amsterdam, Atlas/Contact, 2014, pp. 374-404.

Kuijer, Guus. ‘De twee Robinsons.’ In: Het geminachte kind. Acht stukken. Amsterdam: Querido, 1980, pp. 117-136.

Linders, Joke. '"Vorm en stijl zijn belangrijker dan inhoud". Het beleid van Querido.' In: Literatuur zonder leeftijd, jrg. 14 (2000), nr. 51, pp. 171-177.