Want hoewel het fenomeen zich snel verspreidt, weet het zich nog steeds aan het oog van veel buitenstaanders te onttrekken: zonder dat het algemeen bekend is, nemen grote groepen mensen deel aan online rituelen. Nu steeds meer mensen zich buiten de gebaande paden van de religie bewegen, is het tijd dat nieuwe rituelen als cyberpelgrimage serieus worden genomen als volwaardige vormen van religiositeit. Samen met prof. dr. Paul Post schreef Suzanne van der Beek een boek over cyberpelgrimage getiteld 'Doing Ritual Criticism in a Network Society'. In dit stuk argumenteert ze dat cyberpelgrimage het verdient om serieus genomen te worden. 

Bij verschillende presentaties van ons onderzoek gaan de wenkbrauwen omhoog: ‘Zegt u nu cyberpelgrimage?’ Het idee dat mensen een authentieke en waardevolle ervaring zouden kunnen hebben via online platforms is voor velen nog problematisch. Toch is er een brede infrastructuur ontstaan van websites die mensen de mogelijkheid bieden om virtueel af te reizen naar plaatsen als Rome, Jeruzalem of Santiago de Compostela. De middelen die deze websites daarvoor aanbieden, variëren sterk – van een simpele slide show met foto’s van de tocht naar Santiago of een constante live stream van een webcam op de grot in Lourdes, tot complete virtual reality-omgevingen van Jeruzalem waar de pelgrim zich met een avatar doorheen kan bewegen. Andere websites richten zich juist op het contact met de fysieke plek, door aan te bieden ge-e-mailde gebeden uit te printen en in de Klaagmuur te plaatsen of via websites verzoeken aan te nemen om kaarsjes aan te steken bij een altaar naar keuze.

Deze praktijken worden vaak met argusogen bekeken door zowel wetenschappers als andere pelgrims. Is deze online vorm van pelgrimeren wel echt pelgrimeren?

Deze praktijken worden vaak met argusogen bekeken door zowel wetenschappers als andere pelgrims. Is deze online vorm van pelgrimeren wel echt pelgrimeren? Ontbreekt er geen essentieel onderdeel van het ritueel, namelijk: het fysiek afreizen? Of, specifieker nog: lijdt de cyberpelgrim wel genoeg? Hierin zien we vooral de moderne interpretatie van pelgrimeren terug, waarin de tocht als belangrijker wordt ervaren dan de bestemming. Maar we zouden pelgrimeren ook kunnen zien - zoals in het verleden ook vaak het geval is geweest - als een ritueel waardoor iemand in contact kan komen met een heilige plek, een rituele handeling waar naast die heilige plek devotie en een bepaalde inspiratie bepalend zijn. De reis is dan eigenlijk alleen nog een noodzakelijkheid om in contact te komen met dat heiligdom. Zo bezien, wordt er door verschillende webhosts beargumenteerd, is virtueel pelgrimeren misschien juist een meer pure vorm van pelgrimeren, want het sluit alle ruis uit en biedt de pelgrim de mogelijkheid om zich volledig te richten op de devotie ‘ter plekke’.

Het is bovendien opmerkelijk dat online rituelen zo sceptisch ontvangen worden, terwijl verschillende religieuze tradities het idee van virtueel pelgrimeren veel minder problematisch vinden dan vele buitenstaanders. Er bestaan eeuwenlange tradities van katholieke rituelen die gelovigen de mogelijkheid bieden om via meditatie rond afbeeldingen van heiligdommen af te reizen naar het Heilige Land. Sinds lange tijd plaatsen kathedralen labyrinten in hun vloeren waarmee pelgrims de tocht naar Jeruzalem virtueel kunnen afleggen en overal ter wereld zijn replica’s gebouwd van de Kruisweg of de grot in Lourdes waarmee pelgrims af kunnen reizen naar de plek waar Maria aan Bernadette verscheen. 

Het eerste ritueel dat expliciet werd aangekondigd als ‘cyberpelgrimage’ werd bovendien voltrokken door paus Johannes Paulus II, die in 2000 afreisde naar Ur in Irak via videobeelden en andere virtuele hulpmiddelen als start van zijn Heilig land pelgrimage. Dertien jaar later bood de katholieke kerk aflaten aan jongeren die deelnemen aan de Wereldjongerendagen via sociale media. De kerk redeneerde in dit geval: zolang de intentie en devotie oprecht is, zal de pelgrimstocht worden erkend. En is dat niet wat eigenlijk de essentie van de pelgrimage is: authentieke plaatsgebonden devotie?