De Neerlandistiek ligt onder vuur. Het lijkt een hobby van (opvallend vaak aan Leiden gelieerde) opiniemakers om zonder enige kennis van zaken te fulmineren tegen het literatuuronderwijs – dat leerlingen zou verstikken met afschrikwekkende museumstukken - , tegen modern letterkundigen – die volkomen de weg kwijt zouden zijn – of tegen de literatuurwetenschap – waarin ‘nog steeds’  de onleesbaarheid troef zou zijn. In al deze gevallen is de columnist (Christiaan Weijts, Ilja Leonard Pfeijffer, Sebastien Valkenberg) al dan niet bewust bezig met het verspreiden van fake news. En in Trumpiaanse tijden betekent dat dus ook dat zij met deze columns een ongewenst grote invloed hebben op het imago van de Neerlandistiek.

Alleen al daarom is het goed om te benadrukken hoe veel het onderwijs in en onderzoek naar Nederlandse Taal en Cultuur – zoals dat door letterkundigen en literatuurwetenschappers gedaan wordt – ons  te bieden heeft. Om te beginnen speelt het een cruciale rol in het zorg dragen voor het literaire erfgoed, niet op een museale, door een conservatieve politieke agenda gekleurde manier, maar op een wetenschappelijk onderbouwde en dus kritische manier. Veel Neerlandici zijn dagelijks bezig om dat erfgoed levend te houden, om het vanuit nieuwe perspectieven op te laten lichten en het op een weloverwogen manier door te geven aan volgende generaties.

Geen afschrikwekkende museumstukken, maar klassieke teksten die nieuw leven wordt ingeblazen

Dit gebeurt door het maken van nieuwe, tegenwoordig vaak geavanceerde digitale, edities van canonieke en minder canonieke werken, dit gebeurt door het verhaal van de literatuurgeschiedenis opnieuw te vertellen (denk aan het Taalunie-project, maar ook aan de frames-benadering van Thomas Vaessens), maar het gebeurt ook in tal van boeken waarin vanuit verschillende (theoretische) invalshoeken een nieuw beeld van het literaire erfgoed wordt gegeven: denk aan de manier waarop bijvoorbeeld Frans-Willem Korsten (Vondel), Saskia Pieterse (Multatuli), Edwin Praat (Gerard Reve) en Daan Rutten (Willem Frederik Hermans) hebben laten zien dat het verhaal dat we over canonieke auteurs vertellen allesbehalve vast ligt.

Neerlandistiek en het literair lezen van de wereld

Maar het belang van onderwijs en onderzoek in de Nederlandse Taal en Cultuur ligt niet alleen in het  belang van het literair erfgoed. We willen onze leerlingen en studenten ook iets anders bijbrengen. Het lezen, analyseren en interpreteren van literatuur of, wat  breder en ambitieuzer geformuleerd, het literair leren lezen van de wereld, is maatschappelijk van groot belang. Het kennis maken met andere werelden en wereldbeelden helpt leerlingen en studenten hun empathisch én kritisch vermogen te vergroten, de confrontatie met ontregelende of vervreemdende verhalen in diverse media vergroot hun taal- en leesvaardigheid substantieel, maar leert hen ook om het web van verhalen dat hen omringt beter te analyseren en het lezen van historische literatuur – ook al doet die op het eerste oog ‘vreemd’ aan – leert  hen hun eigen wereld cultuurhistorisch te contextualiseren.

Geen onleesbaarheid, maar een open houding ten opzichte van de samenleving

Goed literatuuronderwijs helpt leerlingen een analytische en interpreterende houding aan te nemen ten opzichte van literaire teksten en de andere cultuurproducten waarmee zij in hun leven geconfronteerd worden. In toenemende mate zullen deze vaardigheden bovendien intermediale vaardigheden worden: verhalen en gedichten doen zich ook in andere vormen en in andere media aan ons voor en bij het bestuderen daarvan kan het vak Nederlands een centrale rol spelen. ‘Literatuurwetenschap traint ons om die wereld aandachtig, kritisch én liefdevol te lezen,’ zoals mijn collega Inge van de Ven dat in een sterk opiniestuk op Diggit Magazine verwoordde. Juist in het informatietijdperk waar we ons nu in bevinden is training in en reflectie op interpretatie van groter belang dan ooit.

De Neerlandistiek in de samenleving

Omdat die aandacht voor het leren lezen van tekst en wereld zo belangrijk is, is de academische Neerlandistiek een discipline die zich niet opsluit in de ivoren toren van de wetenschap, maar die voortdurend de connectie zoekt met de samenleving. Het is in dat licht opvallend hoe veel initiatieven er de afgelopen  jaren vanuit de letterkundige Neerlandistiek zijn ontplooid richting het middelbaar onderwijs. Naast de al langer bestaande initiatieven als de lexicons (het recent opnieuw opgerichte Kritisch Literatuur Lexicon en het Lexicon van Literaire Werken), literatuurgeschiedenis.nl en de reeks Tekst in Context, zijn de verschillende opleidingen Nederlands in den lande recentelijk met nieuwe initiatieven gekomen (waarvan het Utrechtse LitLab een mooi voorbeeld is, maar zeker niet het enige). 

Sinds enige tijd is er de nieuwsbrief Neerlandistiek voor de klas en het Meesterschapsteam Nederlands-Letterkunde probeert een duurzame verbinding tot stand te brengen tussen vak, vakdidactiek en onderwijs. In zes docentontwikkelteams wordt op dit moment wetenschappelijk onderbouwd lesmateriaal voor het voortgezet onderwijs ontwikkeld, waarin meer kennis en meer academische vaardigheden in het schoolvak en bewuste geletterdheid centraal staan.

Maar Neerlandici zoeken niet alleen de verbinding met het onderwijs, ze proberen ook in het publieke debat aandacht voor de literatuur te genereren. In tijden waarin onderzoekers (ten onrechte, wat mij betreft) vooral worden afgerekend op specialistische A-publicaties in Engelstalige toptijdschriften, blijven veel Neerlandici (gelukkig) hun beste werk reserveren voor het publieke domein.

Eind 2017 hebben zich bijvooreeld kort achter elkaar enkele initiatieven voorgedaan om de middelnederlandse letterkunde op een publieksvriendelijke manier inzichtelijk maken: ik denk aan het bejubelde Nobel streven van Frits van Oostrom, aan het boek Ik, Jan Smeken van Remco Sleiderink en Rick de Leeuw en aan de Antwerpse MOOC over middelnederlandse letterkunde. Maar ook de latere tijdsperiodes laten zich hierin niet onbetuigd: denk maar aan de manier waarop Kila van der Starre aandacht weet te generen voor haar onderzoek naar poëzie buiten het boek (onder meer door een website waarop mensen zelf gedichten kunnen invullen). 

Geen discipline die de weg kwijt is, maar een productief en actief vakgebied waarin jonge talentvolle wetenschapers veelvuldig van zich laten horen

Maar het is niet alleen maar aandacht genereren voor het werk, er zijn ook genoeg letterkundige Neerlandici die zich in het publieke debat mengen: denk bijvoorbeeld aan het kritische stuk van Feike Dietz, Laurens Ham en Saskia Pieterse in NRC over de film Michiel de Ruyter. Dit zijn allemaal slechts voorbeelden die laten zien hoe publieksgericht de wetenschappelijke Neerlandistiek (van oudsher, maar de laatste jaren juist weer steeds meer) zich opstelt.

Geen afschrikwekkende museumstukken, maar klassieke teksten die nieuw leven wordt ingeblazen. Geen onleesbaarheid, maar een open houding ten opzichte van de samenleving. Geen discipline die de weg kwijt is, maar een productief en actief vakgebied waarin jonge talentvolle wetenschapers veelvuldig van zich laten horen. Laat u, kortom, niet misleiden door valse aantijgingen en fake news: de (letterkundige) Neerlandistiek is een bloeiende discipline die de wereld meer dan genoeg te bieden heeft.

Dit artikel is eerder gepubliceerd in: Vaktaal 2018, 1, pp. 22-23