Op 20 oktober viel de eerste editie van Gezond Verstand zomaar op mijn deurmat. Gezond Verstand is een blad "met serieuze, kwalitatief hoogstaande journalistiek ter bevordering van een burgerschap met gezond verstand" en "creëert een platform voor kennisvergaring”, aldus de organisatie (Gezond Verstand, 2020, pp. 2). Dit klinkt heel mooi natuurlijk, maar maken ze het ook waar? Daar ben ik eens ingedoken.

Het brein achter Gezond Verstand

Gezond Verstand is opgericht door Karel van Wolferen, die tevens als hoofdredacteur fungeert (Viruswaarheid, 2020). Hij is emeritus-hoogleraar aan de UvA en oud-NRC-journalist. Aan deze eerste editie hebben onder andere Rob Elens, Pierre Capel en Rypke Zeilmaker meegewerkt.  

“Gezond Verstand is een onafhankelijk blad voor iedereen die objectief en waarheidsgetrouw geïnformeerd wil worden over wat er gebeurt in de wereld”, luidt de biografie van de organisatie op Twitter (2020). Wanneer je de website intikt verschijnt de kreet “Nieuws zonder censuur”, zoals zichtbaar op onderstaande afbeelding. Door deze profilering kan het blad niet worden weggezet als opinieblad en worden er verwachtingen gecreëerd wat betreft de vorm van verslaglegging.

Bij het openslaan valt mijn oog op een uitgelicht statement waarin staat dat alle bronnen te vinden zijn op de website (Gezond Verstand, 2020, pp 2). Op Twitter schrijft de organisatie: “Gezond Verstand is graag transparant in de bronnen die haar auteurs gebruiken. Mocht u inhoudelijk in willen gaan op de geschreven artikelen, dan is het handig om deze bronnen te raadplegen" (Twitter, 2020). Deze statements brengen mij bij mijn eerste kritiek op deze nieuwe speler in de media.

Een discutabele hoge drempel tussen lezer en bron

Na het blad tot op de punt te hebben doorgelezen, kom ik tot de conclusie dat geen één bron duidelijk wordt vermeld. Een enkele keer wordt er een bron terloops genoemd, maar door het gebrek aan correcte verwijzing is deze lastig te vinden in de bronnenlijst.

“Wanneer je een werkstuk schrijft en je hebt bronnen gebruikt kun je natuurlijk niet doen alsof je daadwerkelijk alles zelf hebt verzonnen of gemaakt. [...] Ook wanneer je een tekst in eigen woorden omzet, ben je verplicht om een bronvermelding erbij te zetten.” (Auteursrecht & onderwijs, 2020, par. 2)

Aangezien er wordt aangegeven dat er bronnen zijn gebruikt, behoren deze correct vermeld te worden in het blad. Maar in plaats van heldere verwijzingen, moet je als lezer zelf het werk doen. Op de website staan de bronnen per artikel aangegeven. Enkele schrijvers hebben nog wel wat APA-richtlijnen toegepast, maar de bronnenlijsten missen een duidelijk stramien. Er staan voornamelijk rijen URL’s, waarbij vaker niet dan wel duidelijk is aangeduid waarvoor deze bron is gebruikt.

Dat terwijl goede bronvermelding juíst in het voordeel kan werken om te bewijzen dat iets niet verzonnen is. Een hogere drempel creëren tussen lezer en bewijs kan natuurlijk ook handig zijn. Het werkt voordelig bij lezers die het logisch vinden klinken en blind vertrouwen op wat er wordt geschreven, mede door de gecreëerde schijnbetrouwbaarheid met alle beloftes (Gezond Verstand, 2020). Anderzijds zal kritisch geluid sneller uitblijven, omdat men veel meer tijd kwijt is alles te factchecken. Voor zover dat op deze manier überhaupt mogelijk is.  

De opzet van de bronvermelding is een dubieuze zaak. Door het gebrek aan verwijzingen die zwart op wit gedrukt staan, zou het blad bronnen op de website kunnen veranderen of verwijderen zonder dat het echt opvalt. Wanneer een bron ongeldig of ontoereikend zou blijken, is het voor Gezond Verstand in principe mogelijk om te ontkennen dat zij hier een claim op hebben berust. 

Onzichtbaar bewijs en gekke sprongen 

Na wat te hebben rondgeneusd tussen de bronnen lijken sommige eerder te zijn toegevoegd als leeslijst om eenzelfde gedachtegoed op te doen, dan dat de beweringen er specifiek op gebaseerd zijn. Voor het artikel ‘Dit is Nederland niet’ is overigens geen enkele bron aangeduid (GezondVerstand.eu, 2020).

Smaad of feit? De bron is in ieder geval kwijt

In het artikel ‘Voor God spelen in Davos’ (Zeilmaker, 2020, pp. 10-11) wordt stellig geschreven dat Bill Gates de hoofdrolspeler is van de “vermeende pandemie van 2020”. Volgens de schrijver heeft Gates deze situatie opgezet om de 2030 Agenda te kunnen uitvoeren. De bijbehorende bronnen, zoals vermeld op GezondVerstand.eu (2020), sturen je naar de website van Bill Gates zijn stichting. Hier wordt echter nergens onthult dat hij achter deze pandemie zit. Er is dus geen bron die dit ‘feit’ aantoont.

Een ander nieuwsmedium zou niet wegkomen met dit soort naar smaad neigende claims.

In hetzelfde artikel wordt Mark Rutte beticht van samenspel met Bill Gates en dat hij nu voor het plan van Gates “Nederland de fuik in moet drijven." Hiervoor wordt geen bron gegeven, dus hoe de schrijver komt aan deze bewering is een raadsel. Het gebeurt in meerdere artikelen dat een auteur vanuit het niets naar een conclusie springt en de weg van analyse compleet overslaat. Dus om te achterhalen waarop het berust, moet je eigenlijk alle bronnen zelf maar lezen en analyseren. Dat is toch vrij kwalijk voor een blad dat zichzelf benoemt tot serieuze en kwalitatieve journalistiek. Een ander nieuwsmedium zou niet wegkomen met dit soort naar smaad neigende claims.

‘De Angstpandemie’, waarvan Pierre Capel de auteur is, kent maar één bron (GezondVerstand.eu, 2020). Dit betreft een studie over ‘factoren die geassocieerd zijn met Covid-sterfte’ (Williamson et al., 2020, par. 1), maar in het artikel doet Capel ook uitspraken als “Corona muteert zeer sterk” (2020, pp 14-16). Dit is natuurlijk geen mening en behoort een bron te hebben. Hieruit blijkt dat de bronnenlijst van zijn artikel niet toereikend is voor de claims die hij maakt. Er worden in dit blad dus dingen verkondigd als feit, waarvan de oorsprong totaal niet te achterhalen is voor de lezer. Het mooiste van dit gebrek aan bronnen is dat in artikelen als ‘De Navalny sluipmoordfantasie’ (Wolferen, 2020, pp. 21-22), andere mensen worden aangevallen op het hebben van onvoldoende bewijs. 

Een web van onduidelijkheid

Verder wordt een werk van M.D. M. Robb (2020) aangeduid als bron, waarbij je na het aanklikken van de link uitkomt op een Google Drive. Het bestand dat dient als bron voor het artikel ‘Het Verboden Medicijn’ (GezondVerstand.eu, 2020), is sinds april niet meer bijgewerkt. Door de grote hoeveelheid vraagtekens in de tabellen oogt dit document incompleet. De disclaimer op de achtste pagina bevestigt dit en luidt: "Deze resultaten zijn voorlopig omdat observatiegegevens dynamisch zijn en deze kunnen al dan niet onvolledig zijn of onvoldoende differentiatie hebben om meer specifieke associaties en interpretaties te maken." Daarnaast staat de bron op een Google Drive, dus waar komt de link ernaar oorspronkelijk vandaan? Staat deze wel ergens openbaar gepubliceerd? Ofwel, hoe betrouwbaar is de bron en kan er wel echt iets op gebaseerd worden? Dat is pas te analyseren wanneer duidelijk is waarvoor het bestand ter ondersteuning dient, maar door gebrek aan bronverwijzing is dit niet te achterhalen.

Er worden ook bronnen voorgeschoteld waarbij de link met het artikel niet direct te leggen is, althans voor mij niet. Een voorbeeld hiervan is de bron 'Correlatie tussen zachte griepseizoenen en Covid19-piek', die in de lijst van het artikel ‘Anatomie van een kunstmatige pandemie’ staat (Gezond Verstand.eu, 2020). Na het lezen van beide werken vraag ik mij sterk af waar de informatie uit deze studie terugkomt in het betoog van Patrick Savalle. Aangezien de bronnen niet op alfabetische volgorde staan, vermoed ik dat deze op volgorde van gebruik en verschijning zijn vermeld. 

Savalle opent zijn schrijfwerk met het statement dat het "inmiddels duidelijk is geworden dat het [red. Covid-19] om niet veel meer gaat dan een seizoensgriep” (Gezond Verstand, 2020, pp 16-17). Doordat hij dit stellig schrijft verwacht ik dat de bron hiervoor geldt. Maar zeker weet ik het niet, want er is -je raadt het al- geen bronverwijzing in dit blad. En fin, de studie heeft niet onderzocht of Covid-19 een soort seizoensgriep is, maar onderzoekt een correlatie tussen de intensiteit van eerdere griepseizoenen en het Corona-sterftecijfer (Hope, 2020, pp. 2). Indien deze studie geldt als onderbouwing voor Savalle’s claim, volg ik de sprong niet helemaal. Of beter gezegd, helemaal niet.

Op de eerste pagina van de 'working paper' staat dat deze alleen genoemd mag worden met toestemming van de auteur. Ook ik moet toestemming vragen om de bron aan te halen in dit stuk. Hierbij maak ik meteen gebruik van het moment om mijn interpretatie van het onderzoek te checken bij de auteur zelf. Ik ben immers geen medicus. Een antwoord met goedkeuring krijg ik de volgende dag. Ook schrijft Dr. Hope dat ik de essentie van zijn paper goed heb geïnterpreteerd. Het kan dus niet gebruikt worden om Covid-19 weg te zetten als een soort seizoensgriep. Aangezien de kern van de bron verder niet terugkomt in het artikel, is het voor mij een grote vraag hoe deze is toegepast. 

Selectieve informatie en geniepige nuances

Door de onduidelijkheid omtrent de bronnen verliest het statement “voor objectieve en waarheidsgetrouwe informatie” al kracht. Bij grondig lezen van de artikelen raakt dit nog verder in het geding, zoals bij ‘De Voorgeschreven Werkelijkheid’ van de hand van Karel van Wolferen zelf.

“Wat eerst leek op maatregelen voor de volksgezondheid ging steeds meer lijken op een totalitaire machtsgreep met buitensporige boetes voor normaal gedrag, en regels die de maatschappij dusdanig lamlegden dat een permanente verminking ervan mag worden verwacht. Als je dan ook gaat beseffen dat dit in de verste verte niet kan worden gelegitimeerd door het sterftecijfer als gevolg van het Covid-19-virus, dan lijkt een eis om uitleg en verantwoording niet alleen redelijk maar uiterst noodzakelijk.” (Wolferen, 2020, pp 4-6)

De maatregelen zijn niet bedoeld om Covid-sterfte te voorkomen. “De Nederlandse corona-aanpak is erop gericht het virus maximaal te controleren, de zorg niet te overbelasten en kwetsbare mensen in de samenleving te beschermen”, aldus Rijksoverheid (2020, par 1). Gezien de opzet van het beleid, is het onlogisch om het sterftecijfer als graadmeter te gebruiken voor de rechtvaardiging van de maatregelen. Het aantal besmettingen en ziekenhuisopnames zijn betere indicatoren voor de werking en rechtvaardiging ervan. De tekst van Van Wolferen getuigt dus op zijn minst van selectieve informatieverschaffing, wat erg sturend werkt.

Is Rob Elens paranormaal begaafd?

Huisarts Rob Elens gaat op eenzelfde wijze te werk. In het artikel 'Het Verboden Medicijn' (Gezond Verstand, 2020, pp. 14) gebruikt hij onder andere zijn eigen experiment als onderbouwing om te pleiten voor de combinatie hydroxychloroquine en antibioticum plus zink ter behandeling van Covid-patiënten (Elens, 2020, pp 14). Elens stelt tien patiënten te hebben genezen met dit middel. Daarbij meldt hij dat de andere patiënten die hij wel doorstuurde naar het ziekenhuis daar aan de behandeling zijn overleden. Een rapportage van zijn bevindingen en analyse staat niet tussen de bronnen. Als lezer moet je er maar op vertrouwen dat deze groepen vergelijkbaar zijn op basis van ziektebeeld, leeftijd en onderliggende klachten, en dat er bij de genezen patiënten geen toevalligheid in het spel is. Het gebrek aan informatie maakt het lastig om zijn claim kritisch onder de loep te nemen.

Dit getuigt van subjectiviteit en het verspreiden van desinformatie in een blad dat claimt "objectief en waarheidsgetrouw" te zijn.

Ook stelt hij dat andere onderzoeken expres een negatief resultaat hebben willen behalen met de testen naar dit medicijn, om zo te bewijzen dat een vaccin de enige oplossing is. Elens claimt dat bij onderzoeken over- of onderdosering is toegediend waardoor het geneesmiddel niet werkt. Aangezien hijzelf schijnbaar de juiste dosering weet, was het sterk geweest om dit af te zetten tegen de gebruikte dosering van de andere studies. Op die manier had hij nog één claim van deze theorie kunnen aantonen. Met de huidige bronnen en verslaglegging kan de huisarts niet zomaar dit 'feit' verkondigen en de integriteit van medische wetenschappers in twijfel trekken. 

Tot slot spreekt Elens in zijn verhaal over Covid-19 als 'griep'. Dit is alles behalve objectief en waarheidsgetrouw te noemen. Een medicus behoort toch als geen ander te weten dat een Coronavirus niet hetzelfde is als een Influzenavirus, en dus ook niet zo kan worden aangeduid. Dit getuigt van subjectiviteit en het verspreiden van desinformatie. Al helemaal doordat de schade van het virus op lange termijn nog niet bekend is, want daarvoor mist men data die nog vastzit in toekomst. Gelijke symptomen of sterftepercentage betekent niet dat de gehele ziekte en lichamelijke schade hetzelfde is. Zo kan het HIV-virus zich ook met griepsymptomen uiten, maar is het een geheel andere ziekte (Soa Aids Nederland, 2020). Het is dus erg knap dat Elens dit zo stellig verkondigt. Of hij heeft een glazen bol op zijn bureau. 

Vaag taalgebruik en bangmakerij

In het artikel 'De Angstpandemie' stelt Pierre Capel (2020, pp.15-16) dat Covid-19 “zeer sterk muteert" en er nu “honderden zo niet duizenden varianten zijn van het virus”. Dit doet hem twijfelen aan het nut van een vaccin. Met de opvolgende zin: “Welke vorm kies jij voor een vaccin?”, laat de schrijver het klinken alsof er gekozen moet worden uit deze honderden of duizenden varianten. Maar wat bedoelt hij met variant? Iedere mutatie of echt aparte ‘strains’ van het virus? En zijn deze mutaties volgens hem dusdanig anders of neutraal in variëteit?

Door het woord 'variant' te gebruiken laat Capel het allemaal te vaag om kritisch te zijn. Het is niet te ontkennen dat er verschillende varianten zijn. Of deze dusdanig anders zijn en invloed hebben op de werking van een vaccin, is een tweede. De studie van J. Rausch et al. (2020, par 1) stelt dat de variëteit van de mutaties laag is, waardoor het tot nu toe niet wordt geacht het vaccin te belemmeren in werking. Dus wat is nou de waarheid? En waarom hebben studies als deze het fout volgens Capel? 

Zijn bewering kan voor lezers onheilspellend klinken, terwijl de claim nog te bevragen is

Auteur Karel Beckman doet ook aan geniepige nuances. Zo stelt hij dat we moeten kijken naar de “gevolgen van het beleid” en dat “de mate van lockdown in een land geen enkele relatie blijkt te hebben tot het aantal slachtoffers” (2020, pp.7) Maar over wat voor relatie spreekt hij, een correlatie of causaliteit? Dit is namelijk niet inherent aan elkaar. Hiervoor geldt overigens nogmaals dat het sterftecijfer niet de beste indicator is gezien de opzet het beleid. Het is als kijken naar de verandering in je gewicht, terwijl je doel is om meer spiermassa op te bouwen. Kan het iets aangeven? Ja. Is het op zichzelf staand de beste indicator? Nee.

Daarnaast schrijft hij dat “miljoenen vroegtijdig sterven door de lockdowns – door uitgestelde zorg, door honger in de derde wereld, door eenzaamheid, depressie, suïcide en werkloosheid” (Beckman, 2020, pp. 7). Nou ben ik de laatste die dit zomaar afwijst als hypothese, maar Beckman kan dit zonder bronnen niet brengen als feit. Uitgestelde zorg: komt dat door de lockdown of door het aantal besmettingen en overspoelde zorg die hebben geleid tot die lockdown? Ook een toename aan psychische klachten en suïcide kent mogelijk andere factoren die niet zomaar kunnen worden weggelaten. Het bestaan van de pandemie an sich kan ook zorgen voor doemgedachten en hogere stress- en angstlevels. Het blijft in zijn verhaal onbeantwoord of dit ook is onderzocht. 

Tot slot gooit Beckman met dit statement de maatregelen allemaal op één hoop. De ene lockdown is de andere niet, dus welke maatregelen zijn dan specifiek de oorzaak? En zijn de onderzochte maatregelen nog wel allemaal in acht? Er is nogal wat veranderd de afgelopen tijd. Zijn bewering kan voor lezers onheilspellend klinken, terwijl de claim nog te bevragen is.

Wolferen in schaapskleren

Objectief en waarheidsgetrouw is het blad niet te noemen. Met claims die verkondigd worden als waarheid met hoofdletter ‘W’ en artikelen vol sturende taal en nuances, is het karakter van het blad een paradox. Is het een opinieblad of informatief boekje? Gezond Verstand profileert zich als nieuwsbrenger, maar is qua inhoud en opzet niet vergelijkbaar met een doorsnee krant. In een nieuwsartikel doet een journalist meningloos verslag over recente gebeurtenissen of uitspraken, maar de Gezond Verstand-redactie is niet vies van wat bijvoegelijke naamwoorden met negatieve connotatie.

Aangezien het nog maar de vraag is of de claims waar zijn, missen veel artikelen een toevoeging als 'ik vind, vermoed of denk'. Het blad draagt theorieën en beweringen aan die op onderzoek en analyse behoren te berusten. Ze steken artikelen in als op wetenschap gebaseerde stukken, waardoor het blad meer weg heeft van een essay-bundel. Alleen dan zonder bronvermelding. Verder klinken de stukken als een vastgelopen plaat. In het slechts 27 pagina-tellende blad lees je zo vaak dat de maatregelen voor dit virus buitenproportioneel zijn, dat je eigenlijk niet anders meer zou kunnen denken. Het heeft bijna iets weg van indoctrinatie. 

Nou ben ik best te porren voor het bezoeken van andere theorieën en zie ik een kritische blik als iets waardevols voor de samenleving. Alleen kom dan wel met een gedegen uiteenzetting, waarbij je bronnen die niet in je belang werken niet zomaar overslaat. Weerleg deze dan door middel van bewijs. Nu zijn de artikelen slechts verhalen verpakt als feitelijk nieuws. Hierdoor is het bestaan van de krant eerder een kwalijke zaak voor de maatschappij dan dat het iets goeds brengt.

“De Nederlanders worden constant bestookt met propaganda op een manier waarop de Duitse propagandaminister Goebels trots geweest zou zijn.” (Anonieme vrijwilliger, 2020, pp. 27)

Dit is de enige zin uit Gezond Verstand die mij doet lachen. Want dit blad is -als los product- door gebrek aan correcte en duidelijke bronverwijzing niets meer dan propaganda waarvan de redactie hoopt dat men het allemaal maar voor waar aanneemt. Gezond Verstand zorgt met de huidige ongefundeerde en puur sensatie- en polariseringsgerichte opzet voor een verdere verloedering van het medialandschap. 

_

Disclaimer: door het gebrek aan duidelijke verwijzingen in het blad waren voor mij persoonlijk de bronnen erg moeilijk te linken aan de beweringen, waardoor het lastig is om deze kritisch te bekijken. Indien ik de juiste bron op de Gezond Verstand-website over het hoofd heb gezien met betrekking tot de genoemde claims in het deel 'Onzichtbaar bewijs en gekke sprongen', word ik hier graag van op de hoogte gesteld om dit opnieuw te kunnen beoordelen. 

Bronnen

Anonieme vrijwilliger (20 09 30) 'Waarom ik Gezond Verstand steun. pp 27

Auteursrecht & onderwijs (2020 n.d.) Bronvermelding par. 2

Beckman, Karel (2020, 09 30) ‘Dit is Nederland niet’. Gezond Verstand, editie 1. pp. 7. Gezond Verstand Media

Callaway, Ewen (2020 09 08) The coronavirus is mutating — does it matter?. p3. Nature

Capel, Pierre (2020, 09 30) ‘De Angstpandemie’. Gezond Verstand, editie 1. pp. 14-16. Gezond Verstand Media

Elens, Rob  (2020, 09 30) ‘Het Verboden Medicijn’. Gezond Verstand, editie 1. pp. 14. Gezond Verstand Media

Gezond Verstand (2020, 09 30) Editie 1. Colofon. pp. 2. Gezond Verstand Media

Gezond Verstand (2020, 09 30) Editie 1. Statement bronnen. pp. 2. Gezond Verstand Media

Gezond Verstand (2020, n.d.) Bronnenlijst artikelen. GezondVerstand.eu

Hope, Chris (2020 03). Working Paper: Covid-19 Death Rate Is Higher In European Countries With A Low Flu Intensity Since 2018. Cambridge Judge Business School. 

Rausch, J.W, Capoferri, A., Katusiime, M.G., Patro, S.C, Kearney, M.F.,(2020 10 06) Low genetic diversity may be an Achilles heel of SARS-CoV-2. par 1. Proceedings of the National Academy of Sciences

Robb, Michael J.A. (2020 04 26) The probabilities of clinical success using hydroxychloroquine with or without azithromycin +/- zinc against the novel betacoronavirus, SARS-CoV-2. 

Rijksoverheid (2020, n.d.) Nederlandse aanpak en maatregelen tegen het coronavirus. par 1. Rijksoverheid.nl

Savalle, Patrick (2020, 09 30) ‘Anatomie van een Kunstmatige Pandemie’. Gezond Verstand, editie 1. pp. 16-17. Gezond Verstand Media

Twitter (2020 n.d.) Gezond Verstand biografie. 

Twitter (2020 10 19) Tweet bronvermelding.

Viruswaarheid (2020 10 23). Willem interviewt Karel van Wolferen, voormalig NRC-correspondent, oprichter van "Gezond Verstand" .Minuut 2.35. Youtube.com

Williamson, E.J., Walker, A.J., Bhaskaran, K. et al. (2020 07 08) Factors associated with COVID-19-related death using OpenSAFELY. Nature 584, 430–436.

Wolferen, Karel van (2020, 09 30) ‘De Navalny sluipmoordfantasie’. Gezond Verstand, editie 1. pp. 21-22. Gezond Verstand Media

Wolferen, Karel van (2020, 09 30) ‘De Voorgeschreven Werkelijkheid’. Gezond Verstand, editie 1. pp. 4-6. Gezond Verstand Media

Zeilmaker, Rypke (2020, 09 30) ‘Voor God spelen in Davos’. Gezond Verstand, editie 1. pp. 10-11. Gezond Verstand Media