Stipt om vier uur ‘s middags verschijnt op YouTube dagelijks een video die een inkijk geeft in het privé leven van de tweeëntwintigjarige Enzo Knol, een vlogger die in ruim twee jaar meer dan een miljoen volgers aan zich heeft weten te binden. In Celeb 2.0 beschrijft Kelli Burns hoe, dankzij websites als YouTube, niet de media-industrie maar de kijker bepaalt wie publieke aandacht krijgt. ‘The internet democratizes the entertainment industry and lessens the dominance of Hollywood in determining who can and cannot become a star’ (Burns, 2009: 62). 

De ambivalente positie van Enzo Knol

Knol zal in zijn vlogs het woord star direct verwerpen. Hij predikt namelijk geen exclusiviteit maar authenticiteit; YouTube biedt hem een podium waar hij het ‘echte’ leven toont. Waar voor celebrities de plotselinge interesse in hun dagelijks leven een consequentie is van de faam, komt Knols bekendheid voort uit de (zelfgemaakte) registratie van zijn dagelijkse beslommeringen. 

In Understanding Celebrity onderzoekt Graeme Turner de sociale rol van de hedendaagse celebrity aan de hand van verschillende theorieën. Uiteindelijk geeft hij een brede definitie van het fenomeen door het te beschrijven als ‘a genre of representation and a discursive effect; it is a commodity traded by the promotions, publicity, and media industries that produce these representations and their effect’ (Turner, 2004: 10). Knol lijkt niet in deze beschrijving te passen, hij representeert zichzelf zonder tussenkomst van een industrie. Tegelijkertijd is deze ‘zelf’ wel degelijk een handelswaar, een productie die elke dag opnieuw moet worden verkocht aan de fans. Knol heeft tientallen video’s geplaatst waarin hij stapels fanmail beantwoordt en hij spendeert daarnaast uren op diverse mediakanalen om de meest intieme vragen van zijn volgers te beantwoorden. 

Voor deze volgers regisseert, monteert en produceert hij dagelijks zijn bestaan, in de hoop ze dichtbij te houden. Hij schakelt daardoor steeds tussen het filmen van zijn leven en het leven van deze verfilming. De overgang van de mens naar het merk verloopt geruisloos, hij opereert zowel frontstage als backstage. Hij lijkt door deze ambivalente positie in staat de mythe van de hedendaagse beroemdheid te ontmantelen, maar is dat wel zo?

Op 9 juni 2013 verscheen de eerste vlog van Knol op YouTube. In het filmpje, dat slechts twee minuten duurt, stelt hij zich voor als ‘het broertje van Milan’. Enthousiast maar onwennig geeft hij tot drie keer toe aan dat het zijn eerste filmpje is en dat hij daarom behoorlijk zenuwachtig is. Hij richt zich op een ‘jullie’, een groep kijkers voor wie hij in de toekomst nog veel meer ‘leuke’ video’s wil maken. Hij bevindt zich in zijn eigen slaapkamer, het ultieme privédomein. 

In Youtube and You onderzoekt Michael Wesch het fenomeen vloggen vanuit de context van het zelfbewustzijn. Hij beschrijft het moment van opnemen, wanneer de YouTuber alleen op zijn kamer in de lens staart. ‘The space in front of the webcam becomes at once the most public space on the planet in the most private space imaginable’ (Wesch p.25, 2009). 

In het geval van Knol is het opvallend dat hij het filmen buiten deze privévertrekken heeft voortgezet. Hij filmt zichzelf als hij met zijn familie en vrienden gaat zwemmen, autorijden, fietsen, sporten of winkelen. Zijn video’s zijn hierdoor geen ononderbroken introperspectieven, zoals veel andere persoonlijke vlogs, maar flarden van monologen die constant worden onderbroken door sociale interacties. De kijker leert zo niet alleen Knol, maar zijn hele universum kennen. De illusie van intimiteit wordt hierdoor versterkt; het gaat hier om een echt persoon met echte relaties in een echte wereld die de kijker kan herkennen. 

In een filmpje waarin Knol de sportschool betreedt wordt de constructie van dit universum echter blootgelegd. In het spiegelbeeld achter Knol is te zien hoe hij opgezogen wordt door de lens van zijn eigen camera, terwijl hij een kijker aanspreekt die zich in een andere ruimte en tijd bevindt. Hij lijkt op dat moment volledig los te komen van zijn eigen realiteit, ‘the little glass lens becomes the gateway to a black hole sucking all of time and space – virtually all possible contexts – in on itself’ (Wesch p. 23, 2009). 

De DIY-celebrity heeft niet alleen controle over de productie van zijn eigen status als beroemdheid maar ook over de constructie van zijn eigen imago

Elke activiteit die Knol onderneemt staat in het teken van de vlog en wordt, in Daniel J. Boorstin’s woorden, een ‘pseudo-event’; een gebeurtenis die volledig gepland en geënsceneerd is voor de media. Boorstin definieert de beroemdheid als een ‘human-pseudo-event’ – een persoonlijkheid verstoken van enige intrinsieke waarde, uitgezonderd de waarde om geadverteerd te worden door pr-managers en de media (Boorstin, 1961). Deze media bestaan in het geval van Knol uit zijn eigen YouTube video’s, waarin hij zowel de rol van de manager als de gepresenteerde persoonlijkheid vervult. Deze rollen zijn zo met elkaar vervlochten dat het bijna onmogelijk is de ‘echte’ persoonlijkheid te onderscheiden van het geconstrueerde imago van deze persoon. 

De DIY-celebrity

In recente publicaties over de (online) celebrity wordt regelmatig gesproken over de 'DIY-celebrity', een term die in het leven is geroepen door John Hartley (1999). Deze celebrity heeft niet alleen controle over de productie van zijn eigen status als beroemdheid maar ook over de constructie van zijn eigen imago. Waar Hartley vooral positief over deze ontwikkeling spreekt, belicht Sean Redmond in A companion to celebrity de schaduwkant van dit fenomeen. 

‘The DIY celebrity embodies the sense that the modern world is more democratic and open to all, even if in reality their own status is demotic – their access to the media center is limited and controlled and their power is measured in hits, likes, and views. They exist but only if you notice them’ (Redmond, 2015: 81). 

Dat Knol wordt opgemerkt is duidelijk. Duizenden volgers dragen zijn kleding, lezen gulzig zijn biografie en zeggen elkaar gedag met Knols standaard afsluiter ‘Dikke. Vette. Peace!’. Het is niet voor niets dat Knol in zijn best bekeken video, waarin hij zijn elleboog na een mislukte stunt breekt, als eerste schreeuwt: ‘Ik doe het voor jullie kijkers!’. Zonder hen heeft zijn online leven geen bestaansrecht. Positiviteit komt daarom voor de pijn. Voor pijn is alleen een plek in de ‘echte’ wereld, op YouTube zegeviert te allen tijden de ‘Knolpower!’.

Bibliografie

Boorstin, D. J. (z.j.). Het Imago - of: Wat is er met de Amerikaanse droom gebeurd?. Den Haag, Nederland: H.P. Leopolds uitgevers.

Burns, K. S. (2009). Celeb 2.0: How social media foster our fascination with popular culture. Santa Barbara, CA, USA: ProQuest ebrary.

Hartley, J. (1999). Uses of television. New York, USA: Routledge.

Knol, E. (z.j.). ENZO BREEKT ARM! - ENZOKNOL VLOG #185 [Video].

Knol, E. (z.j.). ENZOKNOL VLOG #1 [Video].

Redmond, S. (2015). Par II: The publics of celebrity - introduction. In P. Marshall, & S. Redmond (Red.), A companion to celebrity (pp. 79-82). Hoboken, NJ, USA: John Wiley & Sons, Inc..

Turner, G. (2004). Understanding celebrity. London, UK: SAGE publications LTD.

Wesch, M. (2009). Youtube and you - experiences of self-awareness in the context collapse of the recording webcam.